Nietzsche is jarig. Wat jullie nog niet wisten: Nietzsche als componist

Vandaag, op 15 oktober, vieren we de verjaardag van filosoof Friedrich Nietzsche (1844-1900). Hij is vooral gekend om zijn controversiële ‘god-is-dood’-uitspraak. Maar wist je dat Nietzsche ook ambieerde om een erkend componist te worden? Meer nog, Nietzsche adoreerde de kracht van muziek en was ervan overtuigd dat muziek hem ‘gemaakt’ had tot de filosoof die hij was.

Zijn hele (korte) leven lang onderneemt Nietzsche pogingen om te componeren. Hij componeert meer dan 70 klassieke muziekwerken, het grootste deel voor de piano. Voor Nietzsche was componeren, en dan voornamelijk het creatieve proces dat ermee gepaard ging, een manier om een bovennatuurlijke inspiratie op papier uit te drukken. Zonder zijn muziek zouden een filosofisch traktaat zoals De Geboorte van de Tragedie uit de Geest van de Muziek (1872) er nooit gekomen zijn. In zijn Geboorte van de Tragedie beschrijft Nietzsche de dichotomie van het Apollinische, tegenover het Dionysische. Apollo, de god van de kunsten vertegenwoordigt een harmonische en redelijke kracht. Dionysos, de Griekse god voor mateloosheid, staat voor het chaotische en het irrationele en is bij Nietzsche het symbool van de kracht die het creatieve proces veroorzaakt. Het is het Dionysische dat hem stimuleert om muziek te schrijven. In de muziek zelf komen het harmonische en het dynamische uiteindelijk samen: De beweeglijkheid van de melodie wordt ingedeeld in maten en akkoorden. En door de combinatie van melodie en harmonie komen we tot muziek.

Tot grote frustratie van Nietzsche was het componeren echter niet voor hem weggelegd. Richard Wagner, waar hij lange tijd kind aan huis was, raadde het hem zelfs volledig af. En ook de composities die hij cadeau schenkt aan Cosima, de dochter van Liszt en Wagners echtgenote, worden maar lauwtjes ontvangen. Tijdsgenoot en dirigent Hans von Bülow gaat zelfs nog een stapje verder. Hoewel hij immens enthousiast is over Nietzches filosofisch werk en zijn tekst De Geboorte van de Tragedie, reageert hij vernietigend toen Nietzsche, in een vrijmoedige bui, een van zijn composities aan hem voorlegde. Zo schrijft hij aan Nietzsche over diens Manfred-Meditatie: "Uw Meditatie heeft vanuit de muzikaal oogpunt geen andere waarde dan dat van een misdrijf tegen de morele orde.'' Nietzsche laat zich echter niet ontmoedigen door dergelijke tegenslagen. Als controversieel filosoof was hij zich maar al te bewust van de moeilijkheden die men kan tegenkomen tijdens het creatieproces. En hoewel hij wel wat voorzichter wordt in zijn eigen uitspraken over zijn composities en heel wat muziekwerken uit ontevredenheid aan de kant legt, is er toch altijd één leuze die hem altijd zal bijblijven:

Ik kan dit enkel maar beamen.